Kontrola nastroju rojowego
Nastrój rojowy jest stanem poprzedzającym rójkę. Jest on wynikiem naturalnego instynktu potęgowanego wiosennym wzrostem siły rodziny i jej pędu do ,,wydania potomstwa” – roju.
W naszych warunkach klimatycznych nastrój rojowy występuje w maju i czerwcu. W okresach sprzyjającej wiosny może pojawić się już na przełomie kwietnia – maja. Wzrostowi siły rodziny sprzyja pogoda, dobra kondycja pnia oraz bogata baza pożytkowa. W okresie poprzedzającym nastrój rojowy pszczoły budują komórki trutowe, które są chętnie zaczerwiane przez matkę. Obecność trutni w rodzinach pszczelich jest zjawiskiem naturalnym, wynikającym z fizjologii rodziny i nie oznacza jeszcze nastroju rojowego. Nastrój rojowy objawia się budowaniem miseczek matecznikowych, a następnie ich zaczerwieniem. Niekiedy podczas kontroli pszczelarz stwierdza już bardziej zaawansowany stan – obecność mateczników w różnym stadium rozwoju.
Wśród czynników sprzyjających wystąpieniu nastroju rojowego najczęściej wymieniane są:
– zakłócenia przepływu substancji matecznej. Zakłócenia te wywołane są zbyt dużą liczbą pszczół w rodzinie, bezczynnością robotnic, lub niedoborem substancji matecznej. Matki trzyletnie i starsze są bardziej skłonne do wydania rójki niż matki jednoroczne czy dwuletnie. Nowoczesne pszczelarstwo zaleca użytkowanie matek przez dwa sezony produkcyjne;
– zbyt mała pojemność gniazda (tzw. ciasnota ula). Najczęściej związana jest ze spóźnieniem pszczelarza z poszerzeniem rodni i miodni lub obydwu jednocześnie. Mała pojemność gniazda sprzyja rójce zwłaszcza w okresach upałów, stanowiąc obronę rodziny przed przegrzaniem czerwiu. Optymalną wielkość rodni w nowoczesnym pszczelarstwie zapewniają ule typu Dadant i Langstroth. Obecnie inne typy uli są tak modyfikowane, aby zwiększyć pojemność rodni np. 12-ramkowy ul wielkopolski;
– utrudniona wentylacja ula lub jej brak. Starsze typy uli (np. warszawskie) praktycznie poza otworem wylotowym pozbawione są wentylacji. Dodatkowe utrudnienie stanowią beleczki odstępnikowe pełniące w starszych typach uli wraz z górną beleczką ramki rolę powałki. Silne rodziny wymagają wzmożonej wentylacji poprzez usunięcie wkładki dennicowej wraz z nadstawieniem pierwszej nadstawki na miód, zastosowanie osiatkowanej dennicy oraz usuniecie wkładki wylotowej na okres sezonu (maj – sierpień);
– podkarmianie pobudzające. Metoda mocno utrwalona zwłaszcza wśród starszych pszczelarzy. Intensywne podkarmianie wiosenne prowadzi do rozczerwienia matek bez względu na panujące warunki pogodowe. W wyniku tych zabiegów rodziny osiągają siłę jeszcze przed wystąpieniem pożytku towarowego. Brak zatrudnienia młodych pszczół sprzyja gromadzeniu się ich na obrzeżach ula i budowaniu miseczek matecznikowych;
– brak pożytku. Silne rodziny pozbawione pożytku w okresach osiągania maksymalnej siły chętnie wchodzą w nastrój rojowy;
– nadmiar pyłku. Pszczoły przetwarzają pyłek na mleczko pszczele wykorzystywane do karmienia czerwiu otwartego. Jego brak ogranicza rozwój rodziny, natomiast nadmiar może potęgować wystąpienie nastroju rojowego. Pyłek gromadzony jest nad kulą czerwiu, a następnie na skrajnych plastrach osłonowych. Wraz z miodem stanowi tzw. żelazny zapas. Nadmiar pyłku gromadzony w środku gniazda pomiędzy komórkami czerwiu jest oznaką nastroju rojowego;
– zachwianie struktury czerwiu. Duża intensywność czerwienia (nieśność matek) oraz ciasnota gniazda prowadzą do zachwiania struktury czerwiu. W przypadku zbyt małego gniazda zaczyna brakować miejsca do czerwienia, w konsekwencji czego w rodzinie pszczelej dochodzi do sytuacji, w której obecny jest tylko czerw kryty i całkowity brak czerwiu otwartego. Optymalna powierzchnia plastrów rodni powinna zapewniać matkom miejsce na maksymalne czerwienie w ciągu 21 dni (okres rozwoju larwalnego robotnicy);
– nadmiar mleczka pszczelego. Spowodowany nadwyżką karmicielek w stosunku do liczby młodych larw. Młode pszczoły karmicielki nieznajdujące odbiorcy mleczka zaczynają się nim wzajemnie karmić, tracąc jednocześnie kontakt z substancją mateczną rozprowadzaną na zasadzie trofalaksji, czyli wzajemnego przekazywania pokarmu;
– obecność trutówek anatomicznych. Efektem obfitego odżywiania się młodych robotnic mleczkiem pszczelim jest pojawienie się w rodzinie trutówek anatomicznych, czyli robotnic, u których nastąpił częściowy rozwój jajników. Ich bezczynne przesiadywanie na plastrach utrudnia wentylację w gnieździe, a w konsekwencji wzrost stężenia CO2 oddziałującego ujemnie na aktywność pszczół;
– podzielenie rodni poprzez włożenie węzy w środek czerwiu. Wśród niektórych pszczelarzy pokutuje przekonanie o poszerzaniu gniazda pszczelego poprzez włożenie ramki z węzą w środek gniazda. Zabieg ten dzieli gniazdo na dwie części: z matką i bez. Jeśli zabiegowi temu towarzyszy pogorszenie pogody, wówczas połowa rodziny znajdująca się za węzą w części bez matki odczuwa osierocenie. Pszczoły w kilka godzin po poszerzeniu rozpoczynają budowę mateczników ratunkowych. Niekiedy pszczelarze wręcz przekładają ramki z czerwiem naprzemiennie z węzą, doprowadzając do nadmiernego ochłodzenia gniazda.
Wszystkie wymienione czynniki wpływają na budowanie miseczek matecznikowych i ich zaczerwienie. Stwierdzenie obecności zaczerwionych miseczek matecznikowych powoduje konieczność dokonania przeglądu rodziny pszczelej i zniszczenie mateczników rojowych. Zerwaniu mateczników powinno towarzyszyć poszerzenie rodni poprzez dodanie ramek z węzą oraz poszerzenie miodni (także poprzez dodanie korpusu z węzą), poprawa wentylacji, wywiezienie na pożytek oraz wymiana matek na nierojowe lub mniej skłonne do rójki. Rodziny będące w nastroju rojowym należy skontrolować powtórnie po 7-9 dniach.
Kontrola nastroju rojowego: Ramka z czerwiem krytym.
Kontrola nastroju rojowego: Ramka z czerwiem otwartym i widoczną miseczką matecznikową.
Kontrola nastroju rojowego: w miseczce matecznikowej widoczna jednodniowa larwa.
Kontrola nastroju rojowego: jednodniowa larwa karmiona mleczkiem pszczelim. Niszcząc matecznik należy zniszczyć także larwę.
Kontrola nastroju rojowego: po stwierdzeniu obecności jednej zaczerwionej miseczki matecznikowej należy dokładnie przejrzeć gniazdo, aby zniszczyć pozostałe mateczniki. Czynność należy powtórzyć po 7-9 dniach.